🎭 “रे शून्य मना” — जीवन, मरण आणि चेतनेच्या शून्यापर्यंतचा अद्भुत आध्यात्मिक प्रवास 🎭

नाट्यसमीक्षण – दिपरत्न निलंगेकर, संपादक दैनिक युतीचक्र लातूर

माणसाच्या जगण्यातला सर्वांत गुंतागुंतीचा विषय कोणता, तर स्वतःचे मन.
सुख-दुःखाचा खेळ, इर्षांचे धिंगाणा, सत्तेची लालसा, भौतिक सुखांची अनिर्बंध तहान — या सगळ्या भोवऱ्यात माणूस स्वतःपासून जितका दूर जातो तितके “शून्य” त्याला जवळ ओढू लागते.

लेखक श्रीपाद जोशी यांची ही कल्पना केवळ नाट्यकाव्य नाही, तर मानवाच्या अस्तित्वशोधाचा गूढ चिंतनप्रवास आहे. दिग्दर्शक कल्याण वाघमारे यांनी या संवेदनशील संकल्पनेला अतिशय सूक्ष्म, अंतर्मुख आणि आध्यात्मिक स्पर्श देत  दिग्दर्शकीय तंत्रांची सांगड घालून अनुभवात्मक रंगभाषा तयार केली आहे.

🔹 नाटकाचा गाभा : मनाच्या दोन टोकांवरील संघर्ष
नाटकाचा नायक — “मन खचलेला, जगण्याचा उबग आलेला एक सामान्य पण संवेदनशील माणूस”.
त्याच्याच चेतनेतून उठणारे दोन स्वर —

जगण्याचा आग्रह धरणारे मन
शून्याच्या शोधाला निघालेला आत्मशोधी प्रवासी
ही संघर्षयात्रा एका आध्यात्मिक वळणावर येऊन उभी राहते.

सुखाची अमर्याद आशा, आणि दुःखाची अपरिहार्यता — दोन्हींपासून मुक्ती म्हणजे “शून्यता”.
पण ही शून्यता कुठे? कशी? कोणत्या मार्गाने?

या प्रश्नांची उत्तरं देण्याचा नाटकाचा प्रयत्न एकदम प्रामाणिक आणि अंतरीचा आहे.

🔹 कथावस्तूचे सशक्त दृश्यरूप : दिग्दर्शकाची झेप
कल्याण वाघमारे यांच्या दिग्दर्शनाची खासियत म्हणजे—

नेपथ्यातील साधेपणा, पण अर्थगर्भता
प्रकाशयोजनेतील तात्त्विक संकेत
संगीतातील आध्यात्मिक स्पंदनं
संवादांच्या आणि देहबोलीच्या जाणीवपूर्वक वापरलेल्या शांतता-उच्छ्वासाची लय
नेपथ्यातील बदल, प्रकाशातील रंगछटांचे गोलाकार परिवर्तन आणि शून्यात हरवत जाणाऱ्या नायकाच्या प्रवासाची प्रतिमा हे सारे नाटकाचा चिंतनरंग अतिशय प्रभावी करतात.

🔹 कलाकारांचा अभिनय : नाट्यप्रवासाची भक्कम पावलं
नाटकात वेगवेगळ्या पातळ्यांवर अभिनय करणारी कलावंतांची मोठी पण एकसंध टीम हे या दिग्दर्शनाचे मोठे बळ.

विशेष उल्लेख :
राजीव गद्दीमे (आत्मा / दुष्ट आत्मा) —
त्यांचा अंधाऱ्या चेतनेचा स्वर ज्या ताकदीने रंगमंच व्यापतो, ते भयचकित आणि विचारप्रवर्तक आहे.
अंजली देशमुख (स्त्री/भक्त महिला) —
भक्तीभाव, कसकस, पावित्र्य आणि दुःख या चारही छटा त्यांनी अप्रतिम प्रमाणात पकडल्या.
धनश्री वाघमारे (राणी / चिमुकली) —
एका क्षणी उठणारी किंचाळी संपूर्ण सभागृहाची धडधड वाढवून जाते. शहारे आणणारा अनुभव.
सुधीर बिर्ले, उदय गोजमगुंडे, शंकर चामे, श्रेया पेठे, नेहा गायकवाड
— प्रत्येकाने आपली भूमिका जगण्याच्या सत्यतेने साकारली आहे.
आविष्कार गोजमगुंडे यांच्या हालचालीत नटवर्य श्रीराम गोजमगुंडे यांच्या हालचालींची सावली जिथे-जिथे दिसते तिथे दिग्दर्शकाचा भावनिक दुवा जाणवतो—हे नाटकाला एक वेगळीच स्मरण–ऊर्जा देनारे ठरले ज्यांनी ज्यांनी तात्याच्या नाटकातील हलचाली पाहिल्या आहेत त्यांना याची नक्कीच जाणीव झाली.

🔹 संगीत, प्रकाश व नेपथ्य : नाटकाची आध्यात्मिक देहबोली
🎶 संगीत (किशोर जोशी, विक्रम कोतवाड, महेंद्र गडेराव)
लाईव्ह आणि बॅकग्राऊंड संगीताचा नेमका, विचारपूर्व मेळ.
काव्यात्मक निवेदनांमधील ऊर्ध्व आणि अधो स्वरांतून मिळणारी एक आध्यात्मिक गुरुत्वाकर्षणाची जाणीव.
💡 प्रकाशयोजना (कल्याण वाघमारे / आशुतोष ताकपिरे इ.)
रंगछटा = मनःस्थिती
प्रकाशाचे गोलाकार, झिगझॅग व कट-चेंज पॅटर्न नायकाच्या चेतनेचे साक्षात दृश्यरूप परिभाषित करतात.
🎭 नेपथ्य (रिजवान खोरीवाले, धनंजय बेंबडे)
साधेपणा पण प्रतीकबद्धता
रिकामपणाचा आणि भरलेल्या मनाचा द्वंद्व जिवंत करणारे दृश्य.
🔹 प्रेक्षकांसमोर उलगडलेला “शून्याचा अनुभव”
दगडोजीराव देशमुख सभागृह पहिल्याच प्रयोगात खचाखच भरलेले!
टाळ्या, दाद, श्वास रोखून पाहणारे क्षण – प्रत्येक ठिकाणी नाटकाने प्रेक्षकांचे मन हलवले.

अत्याचाराविरोधात दगड उचलणाऱ्या दृश्यावर उठलेल्या टाळ्या हे नाटकाचे आणि दिग्दर्शकाचे सर्वोच्च यश.

🔹 नाट्यस्पर्धेतील स्थान : पहिल्याच दिवशी मन जिंकणारी कलाकृती
शून्यातून सुरू झालेला हा नाट्यमय प्रवास —
मनाला शुद्ध करतो, भावनांना हलवतो, विचारांना दिशा देतो, आणि आत्म्याला प्रश्न विचारतो.

राज्य नाट्य स्पर्धेच्या पहिल्याच दिवशी एवढं प्रभावी नाटक मिळणं हे नट-तंत्रज्ञ-प्रेक्षकांसाठी एक ‘सुखद शून्य-प्रवास’च ठरलं.

🔚 निष्कर्ष : “रे शून्य मना” — विचार, अभिनय, आणि आध्यात्मिकतेची त्रिवेणी
हे नाटक पाहताना—

तुम्ही पात्रांचा संघर्ष पाहत नाही,
तुमच्याच अंतर्मनाचा आरसा पाहता.

“जगणं हे मनाचा खेळ आहे. आणि शून्य हा त्याचा सुंदर शेवट नाही — तो एक शांत आरंभ आहे.”

“रे शून्य मना” हे नाटक स्पर्धा संपल्यावरही मनात लांबवर घुमत राहील… हे मात्र अटल.