✨ मानवी मनाच्या समांतर प्रवासाची कलात्मक कहाणी — ‘दास्ताँ’ ✨

नाट्यसमीक्षण : दिपरत्न निलंगेकर संपादक दैनिक युतीचक्र लातूर 

दिनांक 29 नोव्हेंबर 2025 रोजी 64 व्या महाराष्ट्र राज्य हौशी मराठी नाट्य स्पर्धेच्या प्राथमिक फेरीत लातूर येथे सुधाकरराव कुलकर्णी स्मृती प्रतिष्ठान, व्दारा सादर नाटक दास्ताँ मनाच्या अंतरंगांना दस्तक देऊन गेले.

लातूरच्या रंगभूमीवर सादर झालेले दास्ताँ हे नाटक मानवी मनाच्या कंगोऱ्यांना स्पर्श करणारा एक प्रभावी कलानुभव ठरतो. डॉ. हेमंत कुलकर्णी यांनी लिहिलेली ही संहिता आणि दिग्दर्शक महेश सबनीस यांचा प्रगल्भ सादरीकरणाचा दृष्टिकोन यामुळे दोनच पात्रांचा संवादप्रवास प्रेक्षकांना नकळत आपल्या भावविश्वात ओढून घेतो.

✨ विषयभाव आणि लेखन

डॉ. हेमंत कुलकर्णी यांची लेखनशैली ही तितकीच काव्यात्म, तितकीच वास्तववादी. ‘ती’ आणि ‘तो’ — ही दोनमात्र पात्रं असली तरी त्यांच्यामार्फत उलगडत जाणारी मानवस्वभावाची गुंतागुंतीची जंत्री अत्यंत नाजूकपणे मांडली आहे.
उत्साही, आशावादी ‘ती’ आणि निरुत्साही, निराशावादी ‘तो’; दोघांच्या जीवनाचा हा वेगळा वेध म्हणजे दास्ताँ. रेल्वे फलाट – चहाची टपरी – वनखात्याचे विश्रांतीगृह आणि पुन्हा फलाट… हा जीवनाचा चक्राकार प्रवास संहितेत आशयगर्भ प्रतीक बनून उभा राहतो.

लेखकाने रुळांची प्रतिकात्मकता अतिशय प्रभावीपणे वापरली आहे—
“समांतर चालत राहणाऱ्या दोन रुळांसारखेच आशा–निराशा, आनंद–दुःख कधीही एकमेकांत मिसळत नाहीत; पण जीवनाची वाट मात्र त्यांनीच धरून ठेवलेली असते.”
ही कल्पना प्रेक्षकाला अंतर्मुख करणारी ठरते.

🎭 अभिनय : पात्रांच्या भावविश्वाचा सजीव प्रवास

कल्पना महाजन (देशपांडे) — ‘ती’

कल्पना महाजन यांनी साकारलेली ‘ती’ अत्यंत रेखीव, जिवंत आणि भावस्पर्शी. चेहऱ्यावरील बदलणारे भाव, डोळ्यांतील आशावाद, आवाजाची लय—सर्वकाही या पात्राला प्रत्यक्ष रंगमंचावर अस्तित्व देतं. कटू अनुभवांवर मात करीतही सकारात्मक राहणारी स्त्री प्रेक्षकांच्या मनात खोल ठसा उमटवते.

अमृत महाजन — ‘तो’

अमृत महाजन यांचा अभिनय गंभीर, अंतर्मुख आणि प्रभावी. त्यांच्या संवादांत जीवनातील वेदना, विवंचना आणि हार न मानण्याची म्हणूनच अनाहूत स्वीकृती दडलेली जाणवते. त्यांनी साकारलेले ‘तो’ पात्र प्रेक्षकांना त्याच्या मनातील अंधाऱ्या कोपऱ्यांत शांतपणे घेऊन जाते.

दोन्ही कलाकारांची संवादाच्या चढ-उतारांवरची पकड इतकी प्रभावी की रंगमंचावर फक्त दोन कलाकार असूनही रंगमंच सतत भरलेला वाटतो.

🎼 तंत्र आणि सादरीकरण सौंदर्य

• दिग्दर्शन – महेश सबनीस यांनी संहिता संवेदनशीलपणे उलगडली आहे. आवश्यक तेवढ्याच हालचाली, नेटकं ब्लॉकिंग आणि शांततेच्या जागांनाही दिलेला अर्थपूर्ण वाव, हे दिग्दर्शकाचे कौशल्य स्पष्ट करतात.
• प्रकाशयोजना (महेश सबनीस) ही नाटकाची शांत नाडी आहे. प्रकाशाचे मोजके पण प्रभावी स्ट्रोक, भावविश्व अधिक उंचावतात.
• संगीत (सुधीर कन्नडकर, अभिजीत जोंधळे) हे संवादप्रधान नाटकाला अपेक्षित असे, नाजूक आणि कथानुरूप.
• नेपथ्य (दीपक देवगावकर, बाळू मुकद्दम) अत्यल्प पण प्रभावी; प्रत्येक स्थळांतर स्पष्टपणे जाणवून देणारे.
• रंगभूषा आणि वेशभूषा (दीपाली देशपांडे, मधुरा सबनीस) या पात्रांच्या स्वभावाशी अगदी सुसंगत.
• रंगमंच व्यवस्था (उपेंद्र जोशी, संकेत तोरंबेकर, ज्ञानेश पाटील) चपळ, नेटक्या व्यवस्थेमुळे नाटकाचा प्रवाह कुठेही खंडित होत नाही.

दास्ताँ हे केवळ नाटक नसून एक अंतर्मुख करणारी भावयात्रा आहे. दोन पात्रांच्या संवादांतून उलगडणारे जीवनाचे सत्य, आशा–निराशेची समांतर वाटचाल आणि भावनिक प्रसंगांची उकल प्रेक्षकांना शेवटपर्यंत बांधून ठेवते.

अत्यल्प साधनांमध्येही कलावंतांनी उभा केलेला हा नाट्यानुभव लातूरच्या रंगभूमीला एक सुंदर सौंदर्यपूर्ण कलाकृती देऊन गेला आहे.

लातूरकरांनी अनुभवलेला ‘दास्ताँ’ हा एक दर्जेदार, विचारप्रवर्तक आणि कलात्मक नाट्यानुभव म्हणून दीर्घकाळ स्मरणात राहील.