मराठवाड्याच्या मातीने अनेक दिग्गज नेते दिले. पण जर या भूमीतील सुवर्ण अक्षरांनी कोरण्यासारखी दोन नावे घ्यायची असतील, तर ती आहेत — विलासराव देशमुख आणि गोपीनाथ मुंडे. दोघेही साध्या ग्रामीण पार्श्वभूमीतून, मराठी जिल्हा परिषदेच्या शाळांतून घडले. महाविद्यालयीन शिक्षणासाठी पुण्याच्या एकाच महाविद्यालयात दाखल झाले आणि तेथे रुजली एक घट्ट मैत्री — जी पुढे राजकारणाच्या विविध रंगमंचांवरही अबाधित राहिली.
विलासरावजींनी वडिलांच्या परंपरेनुसार काँग्रेसमध्ये पाऊल ठेवले; सरपंचपदापासून ते मुख्यमंत्री, आणि मग केंद्रीय मंत्रीपदापर्यंतचा तेजस्वी प्रवास केला. तर गोपीनाथराव मुंडे यांनी भारतीय जनता पक्षाच्या पायाभरणीत स्वतःला झोकून दिले; आमदार, विरोधी पक्षनेते, उपमुख्यमंत्री आणि केंद्रीय मंत्री अशी जबाबदारी सांभाळली.
पक्ष वेगळे असले तरी विचारांच्या भिंतींवर त्यांच्या मैत्रीने कधीच दगड मारला नाही. विधानभवनात एकमेकांसमोर बसून त्यांनी आपापल्या पक्षाची भूमिका ठामपणे मांडली, टीका केली, कोटी केल्या; पण बाहेर पडल्यावर तेच दोन सखा हास्य-विनोदात रमायचे. लातूरमध्ये विलासरावजींनी विरोधी पक्षनेते असलेल्या गोपीनाथरावांचा सत्कार जंगी मिरवणुकीत केला होता, तर बीडमध्ये गोपीनाथरावांनी मुख्यमंत्र्याचा दिलखुलास गौरव केला होता.
या दोघांच्या सभांमध्ये भाषणाच्या ओळींमधून उमटणारा दिलखुलास विनोद, एकमेकांच्या प्रवासावरील अभिमान, आणि राजकीय स्पर्धेपलीकडील आपुलकी — हीच तर खरी लोकशाहीची सुसंस्कृती होती.
आज, लातूर जिल्हा परिषदेच्या प्रांगणात, हे दोन्ही सखा एका पुतळ्याच्या रूपात एकत्र उभे आहेत. दगडात कोरलेली त्यांची प्रतिमा, नव्या पिढीतील राजकारण्यांना सांगते — पक्षभेद असला तरी मैत्रीचा धागा तुटू नये; जनतेच्या प्रश्नांवर एकत्र उभे राहणे, हीच खरी सेवा आहे.
ही दोन मूर्ती फक्त स्मारक नाहीत, तर राजकारणातील सुसंस्कृती, परस्पर सन्मान आणि निखळ मैत्रीचे मूर्तिमंत उदाहरण आहेत. भविष्यात असे नेते घडतील का, हा प्रश्न काळाच्या स्वाधीन आहे. पण आज मात्र, या दोन्ही सख्या मित्रांकडे पाहताना डोळ्यांत आनंद आणि हृदयात अभिमान दाटून येतो.
